ARHIV ZA PRAVNE I DRUŠTVENE NAUKE

INSTITUCIONALNO KRŠENJE PRAVA NA SLOBODU KRETANJA U KONTEKSTU ZABRANE/ODBIJANJA ULASKA STRANCIMA IZ RAZLOGA ZAŠTITE BEZBJEDNOSTI BOSNE I HERCEGOVINE

Aleksandar R. IVANOVIĆ — 2023-08-10

Autor se u radu bavi pitanjem institucionalnog kršenja prava na slobodu kretanja u kontekstu zabrane ulaska strancima u Bosnu i Hercegov- inu iz razloga zaštite bezbjednosti Bosne i Hercegovine. Shodo navedenom, autor u radu najprije daje određenje prava na slobodu kretanja analizirajući odredbe međunarodnih dokumenata i domaćeg pravnog okvira zaštite ovog ljudskog pra- va. U radu autor ukazuje da ulazak stranaca u drugu zemlju, u kontekstu slobode kretanja, nije obuhvaćen odredbama međunarodnih dokumenata o ljudskim pravi- ma kojima se štiti sloboda kretanja, već da je ovo pitanje u nadležnosti nacional- nog zakonodavstva. U radu su prikazane odredbe domaćeg zakonodavstva i poje- dinih zemalja u okruženju koje uređuju pitanje ulaska stranaca u zemlju, odnosno zabrane/odbijanja ulaska usljed razloga zaštite bezbjednosti. U završnom dijelu rada autor adresira pitanje zabrane, odnosno odbijanja ulaska pojedinim licima u Bosnu i Hercegovinu, te ukazuje na nedorečenosti i manjkavosti domaćeg za- konodavstva koje uređuje ovu materiju, a koje stvaraju prostor za proizvoljno ograničavanje slobode kretanja, kao i drugih ljudskih prava poput prava na ljudsko dostojanstvo, prava na pravično suđenje i sl. U završnom dijelu rada autor je dao određene smjernice u pogledu mogućih izmjena i dopuna domaćeg zakonodavstva u ovoj oblasti, a sve u cilju obezbjeđenja većeg nivoa pravne sigurnosti kao i zaštite naprijed navedenih prava.

DEKRIMINALIZACIJA KLEVETE U PRAVNOJ REGULATIVI BOSNE I HERCEGOVINE SA POSEBNIM ASPEKTOM NA NAKNADU ŠTETE

Anita MUJKIĆ — 2023-08-09

Cilj rada je prikazati osnovne odrednice slobode izražavanja te ograničenja iste utvrđene relevantnim međunarodnim dokumentima za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda sa posebnim aspektom na Evropsku konvenciju za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda. U drugom dijelu rada razmatra se institut klevete kao najčešćeg oblika zloupotrebe prava sa posebnim aspektom na dekriminalizaciju klevete u Bosni i Hercegovini. U trećem dijelu rada obrađuje se problematika odnosa krivičnopravne i građanskopravne odgovornosti te ukazuje na osnovne odrednice tužbe za naknadu štete sa posebnim osvrtom na naknadu nematrijalne štete u pravnoj regulativi BiH sa primjerima iz prakse.

ОRGANIZOVANI PRIVREDNI KRIMINALITET I MJERE PREVENCIJE

Milica Pavlović TURKALJ — 2023-08-12

Organizovani kriminalitet spada u jednu od najvećih prijetn- ji savremenoj civilizaciji sa tendencijom stalnog rasta i sa mogućnošću da ugrozi opstanak čovjeka na svaki način. Оva vrsta kriminaliteta višestruko je opasna po ekonomiju, finansijske i privredne sisteme. Naravno, određenim oblicima borbe na nacionalnom i međunarodnom nivou moguće ga je svesti na niži i podnošljiviji nivo, dok je mogućnost potpunog iskorjenjavanja za sada samo to – mogućnost. U radu je ukratko predstavljen pojam organizovanog kriminaliteta, njegova veza sa privrednim tokovima, organizovani kriminalitet u privredi, pojedina krivična djela koja pripadaju sferi privrednog organizovanog kriminaliteta, kao i mjere prevenci- je istog. Takođe, ističemo da je organizovani kriminalitet, a naročito onaj koji spa- da u domen privrednog, veoma ozbiljan, a nedovoljno uočljiv i nepotpuno istražen pojam.

VLADAVINA PRAVA I INTEGRACIONI PROCES BOSNE I HERCEGOVINE

Brankica TODOROVIĆ — 2023-08-12

Ispunjavanje obaveza Bosne i Hercegovine (BIH) u procesu pristupanja Evropskoj Uniji (EU) vezano je za vladavinu prava, garantovanje če- tiri osnovne slobode, i ispunjavanje drugih međunarodnih obaveza. Napredak u oblasti vladavine prava je ključan za ostvarivanje boljih uslova života i rada svakog pojedinca, kao i za napredak zemlje u pristupnom procesu.

Ciljevi istraživanja u radu su: Analiza napretka u oblasti prava na slobodu mišl- jenja i izražavanja, slobodu mirnog okupljanja i udruživanja, i slobodu kretanja radnika, na osnovu preporuka Evropske Komisije; komparativna analiza napretka u ostvarivanju vladavine prava u okviru paketa proširenja između Republike Srbi- je i BIH i definisanje ključnih faktora za dalji napredak vladavine prava u BIH.

Istraživanje je zasnovano na analizi dostupnih i relevantnih dokumenata EU vezanih za ispunjavanje obaveza BIH u integracionom procesu. Radom se ukazuje na potrebu jačanja institucionalnog okvira u ostvarivanju vladavine prava i u pro- cesu evropskih integracija, odnosno jačanje kapaciteta i institucija za sprovođenje pravnih tekovina EU.

SLOBODA KRETANJA U ODLUKAMA EVROPSKOG SUDA ZA LJUDSKA PRAVA I USTAVNOG SUDA BOSNE I HERCEGOVINE

Miodrag N. SIMOVIĆ — 2023-08-12

Sloboda kretanja, pravo kretanja ili pravo na putovanje je kon- cept ljudskih prava koji obuhvata pravo građana da putuju od mjesta do mјesta unutar teritorije države, kao i da napuste državu i vrate se nazad. Pravo podra- zumijeva ne samo posjetu mjestima, već i promjenu mjesta boravka ili posla. Tak- vo pravo obezbjeđuju ustavi mnogih država i dokumenti koji odražavaju norme međunarodnog prava. Sloboda kretanja je proklamovana i u članu 13 Univerzalne deklaracije o pravima čovjeka, kao i u članu 12 Međunarodnog pakta o građanskim i političkim pravima. Tim međunarodnim dokumentima o ljudskim pravima sva- kome ko se legalno nalazi na teritoriji jedne države, zajemčeno je pravo slobode kretanja i izbora mjesta stanovanja u granicama te države. Svako ima pravo da na- pusti svaku zemlju, uključujući i svoju vlastitu, i niko ga ne može samovoljno lišiti prava da se vrati, odnosno uđe u svoju zemlju. S tim u vezi je i pravo na azil koje je zajemčeno svakome kao zaštita od proganjanja, ali je isključeno onda kada se radi o slučaju gonjenja zbog krivičnog djela nepolitičke prirode ili postupaka i radnji protivnih ciljevima i načelima Ujedinjenih nacija (član 14 Univerzalne deklaraci- je). Autori postavljaju pitanje da li su u svjetlu nužnosti zaštite demokratskog por- etka, neograničena ovlaštenja izvršne vlasti (de iure ili de facto) u vezi slobode kretanja – jedna od glavnih opasnosti demokratskom poretku, te da kao takva predstavljaju obilježje apsolutističkih i diktatorskih sistema? Ova pitanja autori razmatraju kroz relevantnu praksu Evropskog suda za ljudska prava i Ustavnog suda Bosne i Hercegovine. Zaključuju da savremeni konstitucionalizam osigurava nadmoć zakonodavstva. S druge strane, sigurnost države i njenog stanovništva su vitalni javni i privatni interesi koji zaslužuju zaštitu i koji mogu dovesti do privre- menog odstupanja od određenih ljudskih prava. Stoga su bitna ograničenja trajan- ja, okolnosti i obim takvih ovlaštenja.

PREKRŠAJI PROTIV JAVNOG REDA I MIRA I PRAVO NA SLOBODU KRETANJA U PREKRŠAJNOM ZAKONODAVSTVU REPUBLIKE SRBIJE

Mladen JELIČIĆ — 2023-08-12

Autor u radu analizira pravo na slobodu kretanja kao osnovno ljudsko pravo i prekršaje protiv javnog reda i mira kojima se ovo pravo povređuje ili ugrožava. Ukazano je na konstitutivne elemente prava na slobodu kretanja po pozitivnim propisima Republike Srbije i relevantnim međunarodnim dokumen- tima. Predmet interesovanja autora su prekršaji iz Zakona o javnom redu i miru čijim izvršenjem se ometa kretanje građana na javnom mjestu. S tim u vezi, autor posebnu pažnju posvećuje analizi bića pojedinih prekršaja protiv javnog reda i mira dovodeći ih u vezu sa ograničavanjem prava na slobodu kretanja. Na kraju, autor daje prijedloge koji mogu doprinijeti da prekršajnopravna zaštita prava na slobodu kretanja u Republici Srbiji bude efikasnija.

PRAVO NA SLOBODU KRETANJA, SLOBODU MIRNOG OKUPLJANJA I SLOBODU IZRAŽAVANJA U PRAKSI EVROPSKOG SUDA ZA LJUDSKA PRAVA

Ivan PETROVIĆ — 2023-08-10

Predmet rada je prezentacija prava na slobodu kretanja, mirnog okupljanja i izražavanja (u daljem tekstu: prava) sa stanovišta sudske prakse Evropskog suda za ljudska prava, poštovanja i značaj navedenih prava za građane u Bosni i Hercegovini i Republici Srbiji i njihova ograničenja.

Cilj rada je ukazivanje na uređivanje normativna akta koja sada uređuju poštovanja prava, na taj način kako bi se utvrdila jasna i koncizna pravila o postupanju institucija, radi kvalitetnog ostvarivanja prava i sama dostupnost institucija u ostvarivanju i zaštite naprijed navedenih prava.

PRAVO NA SLOBODU IZRAŽAVANJA – IZVORI, TEORIJA I PRAKSA

Filip NOVAKOVIĆ — 2023-08-10

Pravo na slobodu izražavanja i na slobodu mišljenja, kao i pri- manja i širenja ideja i obavještenja jedno je od fundamentalnih principa savre- menog demokratskog društva. Iako je pravo predviđeno nizom nacionalnih i međunarodnih dokumenata koja će autori rada sažeto analizirati, ovo pravo se može podvrgnuti određenim ograničenjima zarad zaštite drugih osnovnih načela našeg društva. Autori rada će, s tim u vezi, prikazati, pored izvora ovog prava, te-orijska, doktrinarna shvatanja, ali i praktična viđenja opsega, zaštite i organičenja prava na slobodu izražavanja.

IZAZOVI I OGRANIČENJA LJUDSKIH PRAVA U BOSNI I HERCEGOVINI U VRIJEME VANREDNIH SITUACIJA

Ema GALIĆ — 2023-08-10

U političkom smislu, ljudska prava su se pokazala kao širok i fleksibilan pojam pogodan za provođenje raznih političkih interesa i ciljeva. Kat- alog ljudskih prava predstavlja međunarodno ustanovljen standard na osnovu kojeg je moguće procijeniti stanje ljudskih prava u nekoj državi, ili čak čitavom regionu i iza kojeg stoji autoritet međunardone zajednice. U radu ćemo govoriti o ustavom zajamčenim slobodama i pravima na mišljenje, slobodu izražavanja i kretanja, te načinu njihovog provođenja ili potencijalnog ograničavanja od strane institucija vlasti Bosne i Hercegovine. Predstavićemo objektivnu sliku i ocjenu us- tavnosti mjera koje se provode u vanrednim situacijama te u situacijama kao što je migrantska kriza. Uporedićemo reakcije zakonodavnog tijela BiH na iste kako sa okolnim, tako i sa zapadnim državama. Odredićemo uzročnu vezu sa reakcijama zakonodavca na aktuelne probleme sa porastom protesta i (ne)mirnih okupljanja. Pored svega navedenog, centralni problem našeg rada baviće se temom uticaja globalne pandemije (COVID-19) na ograničenje iznad navedenih ljudskih sloboda i prava, te da li je nametanje određenih zdravstvenih mjera zadiranje u osobna prava pojedinca?

WORKPLACE DISCRIMINATION IN NORWAY

Glen Falch STARR — 2023-08-10

The main subject of the paper is workplace discrimination in Norway, a topic of high relevance for employers and employees alike. In this paper the authors strive to present an overview of the relevant legal framework regard- ing workplace discrimination. In addition, the authors present the prior and cur- rent topicality of the issue. They also strive to present examples on the use of the legal framework to deepen ones understanding. The paper is written in English to make the information readily available for academic professionals as well as non-professional groups such as foreign based HR-representatives, business own- ers or representatives from Non-Governmental Organizations (NGOs).

ZLOČINI IZ MRŽNJE

Aleksandar MILADINOVIĆ — 2023-08-12

Zločini iz mržnje su relativno novija inkriminacija u domaćem zakonodavstvu, iako nisu nepoznanica u domaćoj praksi, doduše, ne pod tim imenom. Preuzimajući trend inkriminacije zločina iz mržnje, u radu se ukazuje na njegove osnovne determinišuće i diferencirajuće karakteristike, nakon čega se ukazuje na određene nedoumice u inkriminaciji koje uslovljavaju i probleme u praksi prilikom otkrivanja, a pogotovo prilikom dokazivanja ovih krivičnih dje- la. Poseban aspekt koji determiniše poteškoće jesu i novi oblici zločina iz mržn- je koji se ispoljavaju na internetu. Autor posebno ukazuje na probleme prilikom dokazivanja predrasude mržnje kao specifičnog dokaza kojeg je nužno identifiko- vati kako bi se ,,osnovni delikt“ prepoznao kao zločin iz mržnje. U radu se daju i određene smjernice u odnosu na indikatore zločina iz mržnje, kao i na mogućnosti prevazilaženja konstatovanih ili prejudiciranih problema u pogledu inkriminacije i dokazivanja zločina iz mržnje. Međutim, glavna intencija rada jeste ukazivanje na nužnost relevantnim organima, a prije svega policiji i tužilaštvu, da prepozna- ju ova krivična djela, da shvate njihovu opasnost i ,,prodornost“, a potom i da se posvete prikupljanju dokaza i dokazivanju motiva predrasude.

UPOREDNA ANALIZA OSTVARIVANJA PRAVA NA SLOBODU KRETANJA U BiH I REPUBLICI SRBIJI TOKOM PANDEMIJE COVID-19

Dragan BATAVELJIĆ — 2023-08-12

Autor u radu ukazuje da je, od same pojave koronavirusa i pre- duzimanja brojnih epidemioloških mjera koje su propisivane od strane kriznih štabova u pojedinim zemljama, ukazivalo se na kršenje ljudskih prava. Moramo priznati da su neke od njih, vrlo često bile nelogične, međusobno veoma različite, a ponekad i kontraproduktivne. Otuda su, zbog uvođenja takvih mjera, prije svega, tzv. „zaključavanja“ (lockdown) i ograničavanja kretanja građana u toku njegovog trajanja, u mnogim državama Evrope i svijeta bile brojne demonstracije i sukobi sa policijom. Tu je bilo nekih veoma čudnih prijedloga od strane kriznih štabova, koji su išli od potpunog onemogućavanja kretanja i izlaska građana iz svojih domova, do propisivanja da, na primjer, penzioneri mogu da idu u nabavku namirnica samo u jutarnjim časovima, da vlasnici pasa mogu da izvedu u šetnju svoje kućne ljubi- mce u određenom vremenskom trajanju, na tačno propisanoj udaljenosti od svojih domova i slično. Međutim, vremenom se pokazalo da je to „zatvaranje ljudi“ (engl. lockdown) imalo malo uticaja u borbi protiv virusa i njegovog širenja. Naime, brojni vrhunski ljekari i epidemiolozi su došli do zaključka da je time nanijeta ogromna kolateralna šteta u skoro svim oblastima društvenog života, prije svega, u privredi, obrazovanju, kulturi, turizmu i slično. Mnoga istraživanja su pokazala da navede- ni lockdown predstavlja, na neki način, „tupo oružje“ protiv virusa korona, jer su očekivanja bila sasvim drugačija. Zbog nepoštovanja određenih prava građana (u konkretnom slučaju, prava na slobodu kretanja) tokom 2020. godine, održan je Regionalni forum o vladavini prava za Jugoistočnu Evropu. Tom prilikom je zakl- jučeno da je došlo do derogacije (povrede, stavljanja van snage) pojedinih prava zajemčenih Evropskom konvencijom za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda iz 1950. godine. Zbog obima ovog rada, autor će se fokusirati na komparativnu analizu kršenja prava na slobodu kretanja u BiH i Republici Srbiji.

SLOBODA IZRAŽAVANJA, PRAVO NA PRIVATNOST I PRETPOSTAVKA NEVINOSTI – URAVNOTEŽIVANJE SUKOBLJENIH PRAVA

Ivana STIPANOVIĆ — 2023-08-12

Sloboda izražavanja jedno je od aktualnih pitanja savremenog društva zbog značaja za napredak i razvoj društva, ograničenja kojima je podložna, te nužnosti uspostavljanja ravnoteže sa drugim pravima i slobodama. Zadatak je sredstava informisanja saopštiti informacije od javnog interesa, na koje javnost ima i pravo, djelujući u dobroj vjeri kako bi pružili tačne informacije. Ostvarivanje pomenutih prava i dužnosti u praksi može dovesti do sukoba s pravom na privat- nost osobe i naročito u kaznenim postupcima zaštitom pretpostavke nevinosti, što postavlja pitanje odnosa između ovih prava i načina uspostavljanja međusobne ravnoteže. Autori u radu prikazuju odnos ovih prava analizom sudske prakse i njome postavljenih kriterijuma za uravnoteživanje sukobljenih prava. Obrađuju se i propisi kojima je ova materija regulisana u domaćem pravnom sistemu i na nivou Evropske unije, te neka rješenja u uporednom pravu. Cilj je, uz prikazivanje načina uravnoteživanja pomenutih prava, odgovoriti na pitanje postoji li način na koji je moguće prevenirati ili ublažiti njihov eventualni sukob, te u skladu sa zaključcima ove analize i pregleda postojećih rješenja, ponuditi prijedloge za unapređenje pravnog okvira odnosno stanja u području poštovanja predmetnih prava u Bosni i Hercegovini.

PRAVO NA SLOBODU KRETANJA U KONTEKSTU PRISILNIH MIGRACIJA I PRAVA NA AZIL U BOSNI I HERCEGOVINI I REPUBLICI SRBIJI SA OSVRTOM NA PRINCIP NON-REFOULEMENT

Bojan STOJANOVIĆ — 2023-08-12

U radu su analizirani normativni okvir i praksa u pogledu prava na azil i slobode kretanja tražilaca azila i izbjeglica u Bosni i Hercegovini i Repub- lici Srbiji. Obje zemlje su u skorijoj prošlosti bile ujedno i države porijekla, tran- zita i prijema izbjeglica. Zajedničko za obje države je i ratna prošlost i susretanje sa stotinama hiljada izbjeglica i interno raseljenih lica od perioda raspada bivše Jugoslavije. U novim migratornim talasima, koji su mješovitog karaktera – izbjeg-ličko-migrantskog, na vlastima obje države je velika odgovornost za prijem, zbrin- javanje i regulisanje statusa velikog broja tražilaca azila i izbjeglica koji se nala- ze na njihovim teritorijama i pod njihovom nadležnošću. U vezi sa tim, a pogledu pristupa teritoriji države prijema, te smiještanju izbjeglica i omogućavanju da se služe putnim ispravama, ogleda se veza između prava na slobodu kretanja i prava na azil. Takođe, od velikog značaja je i poštovanje principa zabrane vraćanja (engl. non-refoulement) koji štiti tražioce azila i izbjeglice od protivpravnog vraćanja koje bi za posljedicu imalo ugrožavanje njihove bezbjednosti i života. Pandemija virusa korona dodatno je zakomplikovala stanje na terenu i otežala tražiocima azi- la i izbjeglicama uživanje ljudskih prava, pa i prava na slobodu kretanja i prava na azil, te prava koja iz njega deriviraju i sa kojima su povezana.

PRAVO NA SLOBODU KRETANJA – KADA SU INTERESI POJEDINCA I DRUŠTVA SUPROTSTAVLJENI?

Ljubinko MITROVIĆ — 2023-08-10

Pravo na slobodu kretanja predstavlja jedno do osnovnih nače- la na kojem se zasnivaju život i rad građana Evropske unije, posmatrano iz ugla ekonomskog, socijalnog, pravnog, ali i bezbjednosnog aspekta. Kao takvo zasigur- no se može smatrati jednim od najvećih dostignuća evropskih integracija uopšte. Pojam slobodnog kretanja građana danas ima znatno drugačije značenje od onog koje je imalo u momentu donošenja prvih odredbi Ugovora o osnivanju Evropske ekonomske zajednice iz 1957. godine koje su se odnosile na slobodno kretanje radnika i slobodu poslovnog preduzetništva. Veliki iskorak u tom dijelu zasigurno predstavlja Ugovor o Evropskoj uniji, potpisan u Mastrihtu 1992. godine, kojim je na indirektan način uveden pojam ,,građanstva EU” koje automatski dobija svaki državljanin države članice.

Iako je pravo slobode kretanja pravno definisano Protokolom 4, Evropske kon- vencije o ljudskim pravima i osnovnim slobodama, istovremeno je pravno utemel- jen stav da se to pravo može ograničiti u posebnim oblastima u skladu sa zakonom, odnosno u onim situacijama kada je to opravdano sa aspekta javnog interesa društ- va. Upravo ovaj rad će se osvrnuti na neke praktične situacije kada su, u domenu ostvarivanja ovog prava, interesi pojedinca i društvene zajednice suprotstavljeni. Posebno ćemo istaći slobodu kretanja građana i pandemiju COVID-a koja još uvi- jek potresa i pravi velike probleme cijelom čovječanstvu.

OSOBE SA MENTALNIM SMETNJAMA U KRIVIČNIM POSTUPCIMA I OGRANIČENJA POJEDINIH PRAVA U BOSNI I HERCEGOVINI – STUDIJA SLUČAJA

Dragan OBRADOVIĆ — 2023-08-10

Kao izvršioci pojedinih, različitih krivičnih djela pojavljuju se u svakoj državi i pojedina lica sa određenim psihičkim problemima. Najčešće, to su domaći državljani, ali to mogu biti i stranci, lica sa dvojnim državljanstvom odnosno lica bez državljanstva. U radu je analiziran slučaj iz sudske prakse u Sr- biji. Državljanin Bosne i Hercegovine izvršio je krivično djelo u Srbiji i u toku sud- skog postupka utvrđeno je da je krivično djelo izvršio u neuračunljivom stanju, pa mu je izrečena mjera bezbjednosti obaveznog psihijatrijskog liječenja u zdravst- venoj ustanovi. Iako je tokom izvršenja izrečene mjere bezbjednosti došlo do po- pravljanja njegovog zdravstvenog stanja, na prijedlog ustanove u kojoj je mjera bezbjednosti izvršavana nije bilo moguće zamijeniti izrečenu mjeru bezbjednosti blažom mjerom na slobodi jer nije imao odgovarajući prihvat u Srbiji, a do njegov- og transfera u matičnu državu gdje bi izrečenu mjeru bezbjednosti izdržavao u odgovarajućoj ustanovi u Bosni i Hercegovini nije došlo ni poslije duže od 10 go- dina, jer takva ustanova prema odgovorima pravosudnih organa Bosne i Herce- govine ne postoji, odnosno nadležni organi ne znaju gdje mogu da ga smjeste. Na taj način došlo je do kršenja ljudskih prava osuđenog u pogledu slobode kretanja, ali i brojnih drugih prava koja mu pripadaju kao osuđenom licu u krivičnom pos- tupku s obzirom da njegova država ne preduzima odgovarajuće korake u skladu sa međunarodno prihvaćenim obavezama.