Odnos osobina Alternativnog petofaktorskog modela ličnosti i testne anksioznosti: moderatorska uloga vještina upravljanja vremenom i opterećenosti obavezama

Abstract

Testna anksioznost predstavlja neprijatno stanje tenzije, straha i fizioloških simptoma koji se javljaju prije, tokom i nakon ispita. Ranija istraživanja sugerišu da su osobine ličnosti najbolji prediktor testne anksioznosti (Jayaraman & Subramanian, 2015), ali su u njima korišteni ili Petofaktorski model ličnosti (Costa & McCrae, 1992) ili Ajzenkov PEN model (Eysenck, 1991). Cilj ovog istraživanja jeste ispitati odnos osobina Alternativnog petofaktorskog modela ličnosti (Zuckerman, 1994) i testne anksioznosti, te provjeriti da li varijable poput opterećenosti obavezama i vještina upravljanja vremenom, ranije povezivane sa testnom anksioznošću, imaju efekta na odnos ovih konstrukata. Uzorak je činilo 264 studenta (83.4% žena), sa prostora BiH, Srbije i Hrvatske. Od instrumenata su korišteni ZKA-PQ-SF upitnik ličnosti (Aluja et al., 2017), upitnik testne anksioznosti (Subotić & Marinković, 2018), te dvije jednoajtemske skale koje ispituju opterećenost obavezama i vještine upravljanja vremenom. Korelaciona analiza pokazuje da testna anksioznost pozitivno korelira sa neuroticizmom (r=.61, p<.001) i agresivnošću (r=.26, p<.001), odnosno negativno sa vještinama upravljanja vremenom (r=-.24, p<.001) i ekstraverzijom (r = -.15, p =.01). Regresiona analiza sugeriše da model koji uzima sve osobine ličnosti u obzir objašnjava 39.6% varijanse (R=.62, R2=.39, p<.001), što je gotovo jednako samostalnom doprinosu neuroticizma (R=.61, R2=.37, p<.001), ali treba naglasiti da su u proširenom modelu identifikovani i supresijski efekti. Vještine upravljanja vremenom i opterećenost obavezama nisu značajno moderirale odnos ispitivanih konstrukata. Rezultati sugerišu da su osobine ličnosti dobri korelati testne anksioznosti i van konteksta često upotrebljivanih leksičkih modela, odnosno, da fiziološki zasnovani modeli ličnosti mogu bolje objasniti testnu anksioznost. Podaci koji upućuju da slabije vještine upravljanja vremenom koreliraju sa testnom anksioznošću, ali da posjedovanje ovih vještina ne mijenja intenzitet veze koju sa njom ostvaruju osobine ličnosti, prije svega neuroticizam, diskutovani su imajući na umu važnost fizioloških i kognitivnih procesa koje pronalazimo u osnovi.