ZBORNIK MES

EXAMINING HUMAN RESOURCE MANAGEMENT PRACTICES AND COMMUNICATION CHALLENGES IN HIGHER EDUCATION INSTITUTIONS: INSIGHTS FROM BOSNIA AND HERZEGOVINA

Mirdin Zilić — 2023-10-27

This study explores the significance of HR in higher education and its role in elevating educational standards. The study introduces a framework for HRM in higher education, analysing its implementation in Bosnia and Herzegovina’s private and public institutions. By examining current practices, communication challenges, and field realities, the study aims to enhance HRM understanding. It surveyed academic, managerial, and administrative staff (257 respondents) across both institution types, revealing variations in HR practice adoption. Certain practices receive more attention, highlighting HR strategies’ status in Bosnia and Herzegovina’s institutions. Comprehensive recommendations are provided to enhance HRM, focusing on Bosnia and Herzegovina.

STRATEGIJA RASTA SPAJANJEM I AKVIZICIJOM NA TRŽIŠTU TELEKOMUNIKACIJA

Slađana Babić — 2023-10-22

Danas, uspješne kompanije globalno koriste strategiju rasta horizontalnom integracijom, kao instrument za postizanje konkurentske prednosti, dok se kod nas u praksi veoma malo izučava uticaj primjene korporativnih strategija na bitne elemenate poslovanja i pokazatelje uspješnosti istih. Predmet istraživanja u ovom radu jeste sagledavanje uloge i značaja definisanja strateškog opredjeljenja kompanije, analiza savremene prakse i vrste korporativnih strategija, kao i neophodnih koraka koje kompanija treba da definiše u procesu formulisanja i implementacije strategije za ostvarivanje njenih ciljeva i misije. Cilj istraživanja je pronaći osnovne pretpostavke za uspješnu primjenu strategije rasta spajanjem i akvizicijom, kao i parametre za njenu kvalitativnu i kvantitativnu mjeru uspješnosti. Takođe, cilj je istražiti da li su kompanije koje djeluju na konkurentnom telekomunikacionom tržištu BiH koristile strategiju rasta spajanjem i akvizicijom, te istražiti ključne pretpostavke za uspješno provođenje navedene strategije. Izbor telekomunikacionog tržišta proizilazi iz činjenice da je isto inovativno i ima pretpostavku višeg stepena korištenja metoda za postizanje konkurentne prednosti, u odnosu na druga tržišta u BiH.

EFEKTI INTRA-INDUSTRIJSKE RAZMJENE BOSNE I HERCEGOVINE

Jelena Ljubas Ćurak — 2023-10-27

Djelovanje vanjske trgovine razvijenih zemalja jeste jačanje intra-industrijske razmjene među zemljama. Novije trgovinske teorije imaju za cilj jačanje sličnosti među nacionalnim ekonomijama, da bi se smanjila razlika i utjecaji esternih šokova s kojima se ekonomija susreće na tržištu. Postoje mnogi indeksi koji mogu usmjeriti ekonomiju u pravom smjeru i jačanju konvergencije i intra-industrijske razmjene, prema visoko razvijenim zemljama. Faktori koji utječu na intenzitet intra-industrijske razmjene i stupnja konvergencije su veličina bruto društvenog proizvoda, dohodak po stanovniku, stupanj razvitka i mnogi drugi.

PROFESSIONAL DEVELOPMENT OF HUMAN RESOURCES AT NON-MANAGERIAL AND MANAGERIAL POSITIONS - THE IMPACT ON ORGANISATIONAL DEVELOPMENT

Biljana Galovska — 2023-10-22

The aim of this paper is to analyze the interdependence between the professional development of human resources in organizations, both in non-managerial and managerial positions at various levels of management. Professional development of human resources is one of the key factors that contribute to organizational development, and also one of the dominant factors of organizational success. The interdependence between the organizational and the individual perspective of organizational development is a subject of permanent scientific research. It is impossible to express organizational development as a sum of individual contributions, due to the complexity of this category which depends of numerous variables in the comprehensive model of organizational development. Professional development of human resources is only one of the variables of the above-mentioned model of organizational development, and the objective of this paper is to analyse their specific nature, roles and interdependence. Specifically, the research will be directed to the identification of the variables of the comprehensive models of organizational development, and moreover, a detailed elaboration of the impact of human resources development in this context will be presented. A specific approach would be implemented in terms of modeling the professional development of human resources, the processes, strategies etc. Individual development will be also taken in consideration as a key sub-component of professional development, and, consequently, as an implicit variable in comprehensive models of organizational development. Methodologically, appart from the theoretical elaboration, a blended methodological approach will be implemented, based mainly on qualitative research methods, such as case study; also supported by case-specific quantitative methods, that would contribute for better explanation of the relations and interdependence between the above-mentioned variables. Finally, research conclusions and recommendations will be presented.

APPLICATION OF INFORMATION AND COMMUNICATIONS TECHNOLOGY AS A SUPPORT TO STUDENT MOTIVATION IN TEACHING MATHEMATICS

Predrag Pravdić — 2023-10-27

The rapid development of Information and Communications Technology (ICT) has caused many changes in society and, consequently, in the education process. The integration of ICT into the teaching process transforms traditional teaching into new teaching that is ready to respond to the demands and needs of a contemporary learner in order to increase the quality of education: better student motivation, use of different sources of knowledge, development of functional abilities of students, and the goal of everything is to increase the learning outcomes. In this paper, an assessment of the motivation and achievement of two groups of students were carried out. The control group and experimental group attended classes in a traditional way and by using ICT, respectively. The results of the research have highlighted the huge advantages of introducing ICT into the teaching process.

PERSONAL DATA PROCESSING BY SOCIAL MEDIA - NEW PERSPECTIVE IN META PLATFORMS CASE

Jasna Čošabić — 2023-10-27

Digital era has brought enormous changes not only to IT sphere, but also to media, especially social media, who strive to make their economic growth by collecting data of its users. How or if these users willingly give their personal data is questionable and subject to strict requirements of the new data protection legislation, which made its way in the EU especially since the GDPR has entered into force. The consent for processing of personal data of private subjects is multilayered and depends upon various features such as type of data, its sensitivity, but also upon the mode of giving such a consent. Whether direct or indirect, consent must contain certain prerequisites, so that the processing of that data would be considered as lawful. The more pronounced the value of personal data for a subject processing and using that data, the more thorough the legal requirements should be, especially when it comes to new forms of predictable behaviour, used for behavioural advertising, for example. The new judgment in the case of Meta Platforms2 gives a new light to data protection law, especially in social media sphere, widening its concept to competition law, dominant position of social media networks and antitrust policies.

AMERIČKI KONFEDERALIZAM - PUT OD PRIVIDA KONFEDERACIJE KA ISTINSKOJ FEDERACIJI

Željko Petrović — 2023-10-27

Prve države su bile centralistički i unitarno uređene, sa jednim, jedinstvenim centrom državnog i političkog rukovođenja i odlučivanja. Takve unitarne i centralističke države bile su bliže i samom pojmu države. Tek krajem 18. vijeka pojavljuje se i federalno uređena država koja je odgovarala potrebi osavremenjivanja i demokratizovanja vlasti kao i idejnim i političkim tendencijama i doktrinama koje su obilježile revolucionarno doba u tadašnjoj Evropi i Americi. Međutim SAD u svom nastajanju bile su konfederacija, koja je predstavljala odraz stanja u kolonijama koje su se borile za nezavisnost od Britanske imperije. Ta konfederacija pokazala je niz slabosti tako da će SAD ići u pravcu centralizacije odnosno stvaranja federalno uređene države. Konfederacija daje veću autonomiju njenim članicama koje su praktično države u savezu u koji su dobrovoljno pristupile. Težnja država Juga SAD ka većoj autonomiji odnosno nezavisnosti, te sukob oko pitanja robovolasništva, odnosno ekonomski faktori, ponovo će odvesti SAD na put stvaranja konfederacije u toku Američkog građanskog rata. U SAD nastala su dva fronta, federalistički i konfederalistički koji su smatrali da će jedno ili drugo uređenje voditi boljem funkcionisanju države, odnosno državne zajednice.

АТЕНТАТ КАО ПОЈАВНИ ОБЛИК ТЕРОРИЗМА –МОТИВ И ПСИХОЛОШКИ ЛИК САВРЕМЕНИХ АТЕНТАТОРА И МАСОВНИХ УБИЦА

Слободан Симовић — 2023-10-22

Иако је Србија постала земља са највише убијених владара и државника у Европи у последњих 190 година, атентат као терористички акт није само српска традиција, већ историја људских колектива. Ипак, и међу бројним атентатима постоји одређена категоризација: на пример, атентати у Европи су извршени пре свега из јасно де- финисаних политичких мотива, док су у Америци дело психопата (барем се тако представљају), Србија, наравно, има свој клише: бизнис – полиција, односно мафијашко- политичка варијанта у виду „машине за чекање“, или евентуално, камиона са песком. Ипак, најзанимљивији ликови су амерички усамљеници, и то не само зато што им је Холивуд посветио стотине филмова. Да ли су несвесни пиони великих завера или не, за њихов циљ није важно, јер је политичка мржња само изговор за такве убице. Психо- лабилни убице су мање-више слични: сви они имају свог моћника којег треба елимини- сати да би послали поруку целом свету. Пре него што су убице Ал Каиде поништиле све листе приоритета, стручњаци ФБИ-ја су се највише плашили ових соло убица јер се једноставно појављују ниоткуда. „Соло убице“, непримећени актери друштвених збивања теже слави и као најлакши начин да „додирну звезде“ проналазе убијање. Што више лешева, то су познатији.

ODRŽIVOST I CIRKULARNA EKONOMIJA

Kosana Vićentijević — 2023-10-27

Prelazak sa linearne na cirkularnu ekonomiju postao je neophodnost u svetlu trenutnih izazova ekološke, ekonomske i socijalne održivosti. Zainteresovanost za objašnjenjima i tumačenjima dostignuća cirkularne ekonomije i održivosti raste u akademskim istraživanjima. Svrha ovog rada je da doprinese akademskoj zajednici pružanjem uvida za uspostavlje poslovnih modela cirkularne ekonomije i kako izveštavati o održivoj cirkularnoj ekonomiji. Međunarodni standardi GRI, SASB i ESRS, se ističu u ovom radu radi kvalitetnog izveštavanja o održivosti u cirkularnoj ekonomiji privrednih subjekata. Zaključak u ovom radu je da primena modela cirkularne ekonomije doprinosi konkurentskoj prednosti privrednog subjekta i identifikaciji potencijalnih prednosti i nedostataka vezanih za održivost.

ŽENSKE V ZNANOSTI IN TEHNOLOGIJI

Jon Žnidarčič — 2023-10-22

Zadnjih dvajset let si družba intenzivno prizadeva za enakopravnost spolov in tako skrbi tudi za ozaveščanje ter spodbujanje žensk, ki so zaposlene na znanstvenem in tehnološkem področju (tj. v poklicih, ki jih uvrščamo v t. i. STEM − science, technology, engineering, mathematics). Ideja, da sta inženirstvo in tehnologija pretežno moški področji, postaja vse bolj oddaljena realnost, saj vemo, da je odstotek zastopanosti žensk v tej sferi predvsem v Sloveniji relativno visok. V raziskovalnem delu prispevek tako predstavi podatke o zastopanosti žensk na tehniškem oz. naravoslovnem področju med letoma 2018 in 2020 v Sloveniji, Nemčiji in Evropski uniji. Povzema posledice večje participacije žensk v znanosti in razloge, zakaj se ženske niso odločile oz. se redkeje odločajo za te poklice. Prispevek prav tako razišče projekte in dejavnosti v Sloveniji, ki ozaveščajo dekleta o teh poklicih in prispevajo k povečanju tega deleža.

MENADŽMENT MEDIJA U DIGITALNOM DOBU

Dragana Milin — 2023-10-27

Menadžment medija je oblast koja se bavi upravljanjem medijskim preduzećima i organizacijama. To uključuje planiranje, organizaciju, vođenje i kontrolu medijskih resursa kako bi se postigao uspešan i efikasan rad medija. Pojava interneta i digitalne transformacije izazvali su značajne promene u načinu vođenja medijskih organizacija, sa povećanim fokusom na digitalnu strategiju, online prisutnost, interakciju sa publikom i analitiku podataka, te su se kao odgovor na digitalne promene razvili različiti, više ili manje inoivativni, poslovni modeli. Izbor poslovnog modela određuje na koji način medijska organizacija planira da funkcioniše, da ostvaruje prihode, prilagođava se promenama i utiče na društveno okruženje. U ovom radu naveden je kratak opis promena koje su se desile u menadžmentu u medijskoj industriji usled digitalne transformacije, izneto je šta je obuhvatao menadžment tradicionalnih medija a koje izazove je donelo digitalno doba. Takođe, dat je pregled najčešće korišćenih poslovnih modela koji su se pojavili kao rezultat sprovedenih digitalnih promena, a navedeni su i primeri uspešno sprovedenih digitalnih transformacija medija i poslovnih modela koji su pri tome korišćeni.

UTJECAJ AUDIO - VIZUELNE INDUSTRIJE NA UREĐIVAČKU POLITIKU TELEVIZIJSKOG MEDIJA

Emin Mesić — 2023-10-22

Savremeni mediji danas su toliko integrisani u audio - vizuelnu industriju tako da nema nijednog aspekta života čovjeka u kojem nije izražena potreba za sadržajima koji se proizvode van kontrole medijskih programskih i uređivačkih politika. Još je američki sociolog medijske kulture Marshall McLuhan početkom 1960-ih godina prošlog vijeka proročanski nagovjestio globalnu ekspanziju audio - vizuelne kulture, ne sluteći, možda, ni sam, da će ona kao ranije i film postati jedan od najmoćnijih generatora razvoja moderne svjetske industrije. Na početku ere nove audio - vizuelne kulture, televizijski medij isključivo je zavisio od vlastite produkcije. Međutim, danas više od 75 odsto ukupno proizvedenog televizijskog programa u svijetu se odnosi na TV produkciju nezavisnih produkcijskih kompanija. I u Bosni i Hercegovini javni emiteri, kao i komercijalne i nezavisne televizijske stanice, pretežno emituju sadržaje audio - vizuelne industrije.

MEDIACIJA KOT ALTERNATIVNA OBLIKA REŠEVANJA DELOVNIH SPOROV

Anita Blažič — 2023-10-27

O delovnem sporu govorimo, kadar so predmet spora pogodba o zaposlitvi in pravice iz delovnega razmerja. Mediacija je alternativna oblika reševanja delovnih sporov, ki vključuje posredovanje nevtralne tretje osebe, znane kot mediator, da se olajša komunikacija in pogajanja med strankami, vpletenimi v spor. Vsakokratni cilj mediacije je strankam pomagati doseči vzajemno sprejemljivo rešitev brez uporabe bolj kontradiktornih metod, kot so sodni postopki ali arbitraža. Mediacija je lahko še posebej koristna v okviru delovnih sporov, kjer je ohranjanje delovnih odnosov in iskanje skupnih rešitev pogosto ključnega pomena, s poudarkom na komunikaciji, sodelovanju in ohranjanju odnosov. Strankam ponuja prilagodljiv in konstruktiven način sodelovanja pri iskanju rešitev, ki so vzajemno koristne.

UTICAJ OGLASNIH PORUKA U ELEKTRONSKIM MEDIJIMA NA PROCES PRIVLAČENJA KVALIFIKOVANOG LJUDSKOG POTENCIJALA

Branislav Sančanin — 2023-10-22

Zadatak medija je da informišu, edukuju i zabavljaju, generišući snažne multirefleksije na uverenja, interesovanja, navike i ponašanja pojedinaca i ciljnih grupa. Mediji nisu samo sredstvo za transfer informacija, kada se sagledavaju iz ugla društvenog uticaja na njihov diskurs, već ih treba analizirati i koristiti kroz brojne realistično uokvirene situacije u kojima je fokus na uticaju medijskih sadržaja na društvo. Cilj rada je da se istakne višestruki značaj koji imaju elektronski mediji na kompleksan i odgovoran proces privlačenja ljudskog potencijala, kao najznačajnije nematerijalne aktive koja organizacijama obezbeđuje dodatnu vrednost, profit i visok rejting. Isticanje korisnih funkcija radija i televizije zasnovano je na brojnim i raznovrsnim primerima iz prakse, gde kreativno i inovativno takmičarsko nadahnuće organizacija stvara konkurentsku prednost.

IDENTIFICATION OF KEY STRENGTHS AND STRATEGIC POTENTIAL IN MODERN MANAGEMENT

Predrag Pravdić — 2023-10-27

The company achieves its mission in cooperation with internal and external factors. Management is the one who must understand and predict the scope of chances and dangers in the environment and determine the way the company operates, taking into account the company’s strengths and weaknesses. Management is a process by which, by planning, organizing, leading and controlling with the help of people and resources, the company’s goals are efficiently and effectively achieved in the environment. The management is expected to have a relationship with the environment that allows the company to define the right goals, operate in accordance with the possibilities and to react to new opportunities and dangers that appear in the environment.

USKLAĐENOST PROJEKTA ZELENE EKONOMIJE NA GLOBALNOM NIVOU SA PROMOCIJOM CILJEVA ODRŽIVOG EKONOMSKOG RAZVOJA

Biljana Ilić — 2023-10-22

Zelena ekonomija u savremenom društvu predstavlja globalni projekat jer je usmerena na smanjenje zavisnosti globalne ekonomije od tradicionalne fosilne energije. Na taj način rešavaju se konflikti između ekonomskog razvoja i ekoloških pitanja, sa ciljem postizanja održivosti ekonomije i društva. Ipak, neophodno je istaći da je odnos između zelene ekonomije i tradicionalnih energetskih tržišta, još uvek od velikog značaja kako za kreatore politike, tako i za portfolio menadžere. S toga će se autor osvrnuti i na jaku relaciju između zelene ekonomije i tradicionalnog energetskog sistema. Obzirom da postoji jaka heterogenost efekata “prelivanja kapitala”, kako unutar tržišta zelene ekonomije, tako i između ovih tržišta i tradicionalnih tržišta energije, neophodno je dati pregled usklađenosti ciljeva održivog ekonomskog razvoja sa ciljevima koji su usvojeni 2015. godine i koji su dati u Agendi 2030. Zelena ekonomija, kao globalno noviji koncept zavisi umnogome od eksternih faktora, ali je važno naglasiti njenu relaciju i međuzavisnost sa tržištima koji se odnose na neobnovljive energetske izvore.

FINANČNE PREISKAVE PRI PREISKOVANJU GOSPODARSKE KRIMINALITETE IN VLOGA RAČUNOVODJE

Urška Ambrožič — 2023-10-27

Gospodarska kriminaliteta postaja vse bolj kompleksna, skrbno načrtovana in izvedena pod krinko zakonitosti, prav tako pa je tudi vse bolj organizirana ter prepletena z mednarodnimi elementi, ki povzročajo veliko premoženjsko škodo in škoduje finančnim interesom tako Slovenije kot tudi Evropske unije. Pomembnost zgodnjega odkrivanja in preiskovanja finančnih in računovodskih prevar je začela močno naraščati v zadnjih dveh desetletjih, po razkritju ogromnih finančnih škandalov, zato je preiskovanje gospodarske kriminalitete vseskozi prednostna naloga tako policije kot tudi FURS-a, ki se osredotočata na odkrivanje in preiskovanje kaznivih dejanj ter na izvajanje finančnih preiskav. Finančne preiskave omogočajo enoten in organiziran pristop k preprečevanju, preiskovanju in odkrivanju zahtevnejših oblik delovanja, ki ogroža finančni interes države. Osredotoča pa se predvsem na primere, kjer je zaznano usklajeno delovanje več med seboj povezanih subjektov, hkrati pa predstavljajo del koordiniranega institucionalnega odzivanja na zahtevne oblike finančnega in gospodarskega kriminala tako znotraj države kot tudi na mednarodni ravni. V prispevku predstavimo različne oblike gospodarskega kriminala in njihovo odkrivanje ter kakšen je pomen finančnih preiskav v sklopu preiskav. V teoretičnem delu najprej opredelimo osnovne pojme, ki so povezani z gospodarsko kriminaliteto, in finančne preiskave. Pri tem bomo na kratko predstavili tudi forenzično računovodstvo, ki predstavlja posebno zvrst računovodskega presojanja. V empiričnem delu bomo na podlagi pridobljenih podatkov iz letnih poročil policije in FURS-a analizirali, kolikšna materialna škoda se povzroči z gospodarsko kriminaliteto, prav tako bomo primerjali, katera kazniva dejanja med poslovnimi prevarami prevladujejo pri preiskavah policije in katera pri preiskavah FURS-a, prav tako pa nas bo zanimalo, koliko finančnih preiskav letno izvedejo policisti in koliko FURS.

ULOGA I ZNAČAJ FORENZIČKOG RAČUNOVODSTVA U OTKRIVANJU PRIVREDNOG KRIMINALA

Nemanja Budimir — 2023-10-22

Privredni kriminal predstavlja vodeći problem u Evropi i svetu. U današnje vreme on je dosegao neviđene razmere. Privredni kriminal je društveno negativna pojava koja je bila predmet mnogih rasprava tokom proteklih nekoliko godina, kako od strane akademske zajednice koja proučava ovaj oblik kriminala, tako i od strane stručnjaka koji su posvećeni borbi i sprečavanju istog. Računovodstvene kriminalne radnje zauzimaju posebno mesto u privrednom kriminalu. Ovo se posebno odnosi na kriminalne radnje u finansijskim izveštajima, a koje obuhvataju fiktivnu i neadekvatnu obradu podataka u cilju prikrivanja pravog stanja sredstava, izvora sredstava ili poslovnog rezultata. Kako bi se smanjio broj prevara i vratilo poverenje u finansijsko izveštavanje, sve više se primenjuje forenzičko računovodstvo. Ovaj oblik računovodstva predstavlja upotrebu računovodstvenih, revizorskih i mnogih drugih finansijskih veština i znanja prilikom rešavanja poslovnih odnosa, transakcija i tvrdnji, koje mogu biti ili već jesu predmet sudskih sporova. Rad ima za cilj da definiše pojam privrednog kriminala, forenzičkog računovodstva, ali i da ukaže na značaj forenzičkog računovodstva u otkrivanju privrednog kriminala.

EFEKTI PROMJENE KAMATNE STOPE NA PROFITABILNOST BANKARSKOG SEKTORA REPUBLIKE SRPSKE

Vitomir Slijepčević — 2023-10-27

Rast, razvoj i opstanak banaka u bankarskom sektoru Republike Srpske, kao i u drugim nacionalnim bankarskim sistemima, je u direktnoj vezi sa ostvarenom profitabilnošću. Primarni zadatak ovog rada je utvrditi vezu između promjena u visini prosječne godišnje efektivne kamatne stope i ostvarenog nivoa profitabilnosti u istom vremenskom periodu. Cilj ovog istraživanja je predstaviti efekte promjena na osnovne pokazatelje bankarskog poslovanja, a posebno na ostvareni nivo dobiti i kako su se ostali pokazatelji ponašali u odnosu na promjene u visini kamatne stope. U radu su korišćene osnovne statističke metode istraživanja, sinteze i analize, komparacije, grafičkog predstavljanja, te apstrahovanja dobijenih rezultata. Provedeno istraživanje pokazalo je visok nivo zavisnosti profitabilnosti banaka od promjene u visini kamatne stope. Krediti i depoziti su imali konstantan rast i uočljivu stabilnost tokom posmatranog perioda u odnosu na baznu godinu. Tek u prvom kvartalu 2023. godine dolazi do pada depozita za oko 292 miliona KM u sektoru privatnih, javnih i državnih preduzeća, bankarskih i nebankarskih finansijskih institucija, te vladinih institucija.

ŠKOLA KAO SIGURNO MJESTO I PODRŠKA UČENICIMA U OKVIRU NASTAVNIH I VANNASTAVNIH AKTIVNOSTI

Sanda Milošević — 2023-10-22

Škola nije samo mjesto formalnog obrazovanja, vaspitni i savjetodavni aspekti rada imaju ogroman značaj u životu mladog čovjeka. Škola nastoji da poboljša komunikaciju na relaciji škola – roditelji – učenici, a samim tim i da stvori sigurnije okruženje i bolje uslove za što uspješnije odvijanje vaspitno obrazovnog procesa. Saradnja sa roditeljima bitan aspekt u nastojanju da se svakom učeniku individualno omogući najprikladniji način rada u cilju pozdizanja većeg uspjeha nastavnog procesa. Zadaci istraživanja - ispitivanje zadovoljstva roditelja i učenika organizacijom podrške i dodatnih aktivnosti u cilju što bolje organizacije nastave i planiranja budućih aktivnosti koje bi se kreirale u skladu sa potrebama učenika. Opšti cilj istraživanja je utvrditi koliko je dobra komunikacija svih učesnika u procesu nastave (učenik-nastavnik-roditelj- pedagoška služba), te koliko dopunska i dodatna nastava i individualno praćenje napredovanja učenika pružaju podršku učenicima u učenju. Istraživanje je provedeno u toku prvog polugodišta, a sastoji se od posjeta časovima sekcija, dopunske i dodatne nastave, anketama koje su popunjavali nastavnici, učenici i roditelji, te pregleda pedagoške dokumentacije. Uzorak istraživanja-istraživanjem su obuhvaćeni učenici od četvrtog do devetog razreda. Predmet istraživanja je kvalitet i stepen podrške koju učenici dobijaju u okviru nastavnih i vananstavnih aktivnosti, angažovanost nastavnika u cilju prilagođavanja nastave individualnim potrebama učenika i približavanju nastavnog gradiva učeničkim interesovanjima, zainteresovanost učenika za slobodne i dodatne aktivnosti koje im pomažu u savladavanju gradiva i postizanju što boljih rezultata. Instrumenti istraživanja - u istraživanju su korišćene smjernice iz Stručnog uputstva za samovrednovanje kvaliteta vaspitno-obrazovnog rada u osnovnoj školi koji je izdao Republički pedagoški zavod Republike Srpske.

ECONOMIC BENEFITS OF USING DECISION SUPPORT TOOLS FOR ENVIRONMENTAL POLICY MAKERS

Stevanče Nikoloski — 2023-10-27

Decision made by using a possibilities of information and communication technologies are very crucial for the domain experts for many reasons. First, there would be minimal possibility for doubts and concerns for the decision, instead of making a decision on some potential insaights and theoretical knowledge only. Second, the economical benefits are significantly larger when we make an informed decision. And last but not least, the policy makers would have an efficient and more trustworthy source for making and proposing policy changes. In this work, I will present improved logical sieve, a quantitative tool for decision making developed for environmental policy makers and farmer advisors. This tool was made by modelling soil biodiversity and habitat, one of the most important soil functions, on a varous real-life scenarios.

POGLED RAZISKOVALCEV NA TRAJNOSTNI TURIZEM

Malči Grivec — 2023-10-27

Turizem je gospodarska dejavnost in kot taka pomemben dejavnik ekonomskega in družbenega razvoja. Čeprav je turizem težko enoznačno definirati, pa danes vemo, da je družbeni, kulturni in gospodarski pojav, ki ga soustvarjamo vsi, ki bodisi zaradi osebnih in/ali poslovnih razlogov potujemo v kraje izven okolja, kjer stalno bivamo. Gre za dejavnost, ki ustvari 10 % svetovnega BDP in prav toliko zaposlitev, pri čemer je v zadnjih nekaj letih ustvarila kar petino vseh novih delovnih mest. Pri tem pa ne smemo zanemariti sinergijskih učinkov, ki jih ima turizem na druge dejavnosti. Tako ima pozitivne učinke na transport, trgovino, kmetijstvo in proizvodnjo hrane. Preko davkov in dajatev pa vpliva tudi na obseg javnih storitev lokalnega okolja in države kot celote. Kljub številnim pozitivnim vplivom turizma na gospodarstvo se vedno pogosteje v ospredje postavljajo tudi negativni vplivi na naravno, družbeno, socialno in ne nazadnje ekonomsko okolje. Tako vedno bolj v ospredje prihaja koncept trajnostnega turizma, turizma, ki spoštuje potrebe okolja in ljudi, ki tam živijo, kakor tudi lokalnega gospodarstva in obiskovalcev. Temu pa sledijo tudi znanstvene objave, v katerih avtorji trajnostni turizem obravnavajo z različnih zornih kotov. V prispevku predstavimo turizem kot gospodarsko dejavnost ter njegov prehod v trajnostni turizem. Ob tem naredimo biometrično analizo znanstvenih objav na temo trajnostnega turizma, kjer nas najprej zanima razvoj proučevanja v času ter zorni kot proučevanja proučevanega pojava. Prav tako pozornost namenimo vrsti publikacije, v katerih so objave, in državam, iz katerih prihajajo avtorji.

ANALIZA KONCEPTA ODRŽIVOG LIDERSTVA IZ ANALITIČKE PERSPEKTIVE

Miloš Dašić — 2023-10-27

Održivo liderstvo je koncept koji sve više dobija na značaju u savremenom poslovnom okruženju, s obzirom na sve veći fokus na očuvanje životne sredine, društvenu odgovornost i dugoročnu održivost organizacija. Potekao je iz ideje da organizacije ne postoje izolovano od prirodnog sveta i društvene zajednice u kojoj deluju. Umesto toga, održivo liderstvo prepoznaje da organizacije imaju važan doprinos i uticaj na životnu sredinu i društvo u celini, te da bi njihova aktivnost trebalo da se odvija u skladu sa principima očuvanja prirode i dobrobiti svih zainteresovanih strana. Održivo liderstvo se može posmatrati kao kompleksan skup karakteristika, veština i praksi koje su usmerene ka postizanju održivosti organizacije u svim njenim dimenzijama – ekonomskoj, društvenoj i ekološkoj. U radu su istraženi koncepti održivog liderstva na individualnom, organizacionom i integrisanom nivou. Cilj je bio dublje sagledati ključne elemente i karakteristike koje čine održivo liderstvo efikasnim i uspešnim. Kroz proučavanje relevantne literature, razmatrani su aspekti održivog liderstva na svakom od ovih nivoa kako bi se dobila celovita slika ove važne teme.

ИЗАЗОВИ ПРЕВОЂЕЊА У МЕДИЈИМА НА ПРИМЈЕРУ СРПСКОГ И БУГАРСКОГ ЈЕЗИКА

Дарка Хербез — 2023-10-22

У раду се разматра процес превођења у медијима на примјеру српског и бугарског језика. Анализирани су најчешћи преводилачки поступци, преводни еквиваленти и грешке у процесу превођења. Приликом анализе обрадили смо бугарски превод српских филмо- ва и серија, као и симултано и консекутивно превођење са бугарског на српски језик у српским медијима.

ORGANIZACIONA KREATIVNOST KAO FAKTOR POSLOVNOG USPEHA U DIGITALNOJ ERI

Aleksandar Dejanović — 2023-10-27

U uslovima globalne konkurencije, stalnog tehnološkog napretka i promena, organizacije su prinuđene da izgrade, unapređuju i neguju svoju kreativnost. Organizaciona kreativnost je postala faktor koji je neophodan ne samo za poslovni uspeh, već i za opstanak na tržištu. U digitalnoj eri, neophodno je da se stalno traga za idejama koje će dovesti do novih ili izmenjenih proizvoda, usluga, poslovnih procesa. U ovom radu je ukazano na ulogu i značaj organizacione kreativnosti, kao i na ključne faktore koje utiču na kreativnost. Opisani su i različiti modeli organizacione kreativnosti koji mogu da pomognu organizacijama da unaprede svoj kreativni potencijal.

A DECADE OF TOURISM CHANGES IN THE REPUBLIC OF SRPSKA

Zorana Agić — 2023-10-27

This research will present the changes in arrivals and overnight stays of the tourists to the Republic of Srpska in the observed period from 2013 to 2022. This is a continuation of the research, which was conducted in 2020. Data for tourist arrivals and overnight stays, according to NACE, were also presented in the same observed period. The paper explains the changes in the oscillations of visits and overnight stays in relation to the crisis years for tourism in the Republic of Srpska (2014 and 2020), but also the recovery in the years after. According to the research results, the authors again gave recommendations, based on the UNWTO Forecast (2022) which states that international tourism is on track to return to pre-pandemic levels, with twice as many people traveling during the first quarter of 2023 as during the same period in 2022.

ZNAČAJ OBEZBEĐIVANJA FINANSIJSKIH SREDSTAVA ZA OBNOVU I KONZERVACIJU KULTURNO ISTORIJSKOG NASLEĐA

Jasmina Poštin — 2023-10-22

Tema obezbeđivanja finansijskih sredstava za obnovu i konverzaciju kulturno-istorijskog značaja postala je prioritetna u poslednje vreme, postajući predmet istraživanja brojnih naučnika. Međutim, uprkos ogromnoj važnosti obrađenih tema, postoje neke praznine. Nailazilo se na određene poteškoće oko definisanja strategija kojima je cilj unapređenje i upravljanje kolektivnim nasleđem. Radi boljeg razumevanja ove problematike treba imati u vidu da pored vrednosti kulturno-istorisjkog nasleđa postoji i socijalna, ekološka i novčana vrednost. Što dovodi do toga da privatna podrška kulturno-istorijskom nasleđu dobija fundamentalni značaj. Ovo je učinilo da oblici saradnje između javnog i privatnog budu neophodni da bi pomogli institucijama u zaštiti spomeničkog nasleđa.

MODELI ZA PREDVIĐANJE POSLOVNIH POTEŠKOĆA

Jozo Piljić — 2023-10-27

Istraživanja i predviđanja poslovnih poteškoća popularna su kako u akademskom tako i u poslovnom svijetu. Razvijena je vrlo profitabilna djelatnost raznih vrsta savjetnika, procjenitelja, konzultanata, kontrolera, kreditnih i drugih organizacija što svakodnevno prikupljaju najrazličitije podatke koje obrađuju i nude ih na tržištu. Ključni korak učinio je Altman, formiravši jednostavan, praktično primjenjiv i koristan model klasifikacije društava u skupinu kandidata za stečaj i u skupini „zdravih“ društava. Kralicek-ov Quicktest (brzi test) koristi se za procjenjivanje financijske uspješnosti društva i rentabilnosti. Ohlson se svojim istraživanjem pokušao udaljiti od tehnika koje su do tada bile uobičajene pri analizi mogućnosti nastupanja stečaja, i to kako bi izbjegao statističko-metodološke probleme što se pojavljuju pri upotrebi višestruke diskriminacijske analize. Razvijeni su brojni modeli za predviđanje poslovnih poteškoća.

VPLIV TEHNOLOGIJE NA RAZVOJ TRAJNOSTNEGA TURIZMA

Urška Longar — 2023-10-22

Turizem je ključna gospodarska dejavnost, vendar pa lahko njegov negativen vpliv na okolje in lokalne skupnosti privede do dolgoročnih škodljivih učinkov, zato vedno bolj v ospredje prihaja trajnostni turizem. Trajnostni turizem se zavzema za ohranjanje naravne in kulturne dediščine ter zagotavljanje koristi za lokalno prebivalstvo. V zadnjem času so tehnološke inovacije, kot so pametni telefoni, aplikacije, senzorji in druge digitalne rešitve, postale ključne za doseganje teh ciljev. V prispevku prikažemo z različnih vidikov, kako lahko tehnologija prispeva k trajnostnemu turizmu. Na primer, pametne aplikacije omogočajo obiskovalcem boljši vpogled v lokalno kulturo, zgodovino in okolje ter spodbujajo odgovorno ravnanje. Senzorji in podatkovne analize lahko pomagajo upravljavcem destinacij spremljati obremenitve na okolje in sprejemati ukrepe za ohranjanje naravnih virov. Prav tako lahko tehnologija izboljša učinkovitost transporta in infrastrukture, s čimer zmanjšuje negativne vplive na okolje. Hkrati pa v prispevku prikažemo izzive, povezane s tehnološkim napredkom v trajnostnem turizmu. To vključuje vprašanja zasebnosti, preobremenitve z informacijami, digitalno izključenost in potencialno izgubo avtentičnosti doživetij. Pomembno je najti ravnotežje med tehnološkimi inovacijami ter ohranjanjem osnovnih načel trajnostnega turizma. Na podlagi analize obstoječih študij, primerov in strokovnih mnenj ugotavljamo, kako lahko tehnologija s pravilnim upravljanjem prispeva k dolgoročni trajnosti turističnih destinacij in izboljšanju izkušenj obiskovalcev.

MEDIJSKOM PISMENOŠĆU PROTIV POSTNOVINARSTVA

Slavica Išaretović — 2023-10-27

Počevši od prvih medija, koji danas već imaju odredicu stari (tradicionalni), koji su učinili riječi i slike dostupnim kozumentima, kao novine i film, uticaj medija je edvidentan. U našem vremenu sve ono što nije objavlјeno ni na jednoj društvenoj mreži kao da nismo ni proživjeli i time objašnjavamo lјudsku potrebu da se svaki događaj iz života i lično mišljenje podijeli na Instagramu, Fejsu (facebooku), Tviteru (Twitter), Tik Toku. Novi mediji uklanjaju realnost, stvarajući hiperrealnost, koja nema ništa zajedničko sa stvarnim svijetom, osim nas, koji kako to objasni Bodrijar, bježimo od „pustinje realnog svijeta“ u svijet hiperrealnosti, zahvalјujući kompjuterskom, medijskom i tehnološkom iskustvu. Postajemo entitet zatrovan medijskim uticajem. Medijska pismenost postaje neophodna vještina da bismo preživjeli doba postnovinarstva i postistine i odoljeli negativnim uticajima medija.

UTICAJ UMJETNE INTELIGENCIJE NA LJUDSKE RESURSE U POSLOVANJU

Damir Šarić — 2023-10-22

Opšte je poznato da ljudski resursi predstavljaju najvažniji resurs u privredi. Ono o čemu se intenzivno raspravlja u poslednjih 10 godina, jeste da li će ljudski resursi izgubiti primat vodećeg resursa sa pojavom umjetne inteligencije. Svaki poduzetnik u svom poslovanju na neki način osjeća prisutnost umjetne inteligencije. Pod tim pojmom podrazumijevaju se “neživi” sistemi koji pokazuju neki oblik inteligencije i kao takvi doživljavaju potpunu revoluciju po pitanju mogućnosti i primjene u poslovanju. Njena primjena je moguća u različitim djelatnostima, iako je u mnogim zemljama još uvijek u fazi implementacije po pitanju primjene. Činjenica je da primjena novih tehnologija u poslovanju dovodi do bržeg protoka informacija, izbora različitih načina rada, uštedu vremena, veći nivo kreativnosti i inovatinosti u radu kao i promjena u samom načinu upravljanja preduzećem. Automatizacija poslovanja i primjena umjetne inteligencije imaju negativne efekte na radna mjesta, ali isto tako pozitivno utiču na veći broj inovativnih proizvoda i usluga, povećanje produktivnosti zaposlenih kao i njihovu motivaciju za kontinuiranu edukaciju i usavršavanje. Kao glavni izazovi u poslovanju nameće se ravnoteža između ulaganja u ljudske resurse i njihove sposobnosti sa jedne strane i informatizacije poslovanja zasnovane na stalnom unapređenju tehnologije. Stoga je cilj rada prikazati promjene koje se dešavaju u poslovanju pojavom umjetne inteligencije i njen uticaj na ljudske resurse.

INTERNATIONAL TRADE COOPERATION AS AN ELEMENT OF ECONOMIC COOPERATION BETWEEN POLAND AND BOSNIA AND HERZEGOVINA

Agnieszka Malkowska — 2023-10-27

The aim of the article was to characterize the trade exchange between Poland and Bosnia and Herzegovina (BiH) and to assess the prospects for the development of this economic cooperation. The research focuses on the exchange of goods. The temporal scope of research includes the years 2015-2022. This results from the availability of cohesive and latest statistical data. The study is based on data published by the Central Statistical Office, Eurostat and from the website Ministry of Economic Development and Technology Republic of Poland. For the purposes of this research, simple statistical methods, desk research, and graphic methods were used. In the analyzed years, the value of trade was increasing. Poland achieved a positive trade balance (trade surplus)..

UTICAJ DRUŠTVENIH MREŽA NA UNAPREĐENJE SVIJESTI O ZDRAVLJU I SPORTSKOJ AKTIVNOSTI MLAĐE POPULACIJE

Slađana Babić — 2023-10-22

Društvene mreže predstavljaju jednu od najzastupljenijih digitalnih tehnologija u BiH danas, a kao medij bilježi najveći stepen rasta u odnosu na tradicionalne medije. Putem društvenih mreža korisnici razmjenjuju svoje stavove i mišljenja, ali i formiraju nove norme ponašanja i utiču na javnost generalno. Uticaj društvenih medija na mlađu populaciju trenutno predstavlja fokus šire društvene javnosti. Cilj ovog istraživanja je da se utvrdi da li društvene mreže imaju pozitivan uticaj na ponašanje i navike mlađe populacije, koji su i najčešći korisnici društvenih mreža. Konkretno, istraživanje ima za cilj da se otkrije da li njihovo korištenje ima pozitivne implikacije na unapređenje svijesti o zdravlju kroz korištenje online platformi, aplikacija ili ostalog online sadržaja među populacijom koja već na neki način brine o svom zdravlju putem rekreativnih sportskih aktivnosti. Svrha ovog istraživanja je da se dođe do novih saznanja kada je u pitanju uticaj društvenih mreža na obrazovanje i brigu o zdravlju mlađe populacije.

HIBRIDNI NAČIN RADA KAO FAKTOR ANGAŽOVANOSTI ZAPOSLENIH U ERI DIGITALNOG POSLOVANJA

Jelena Lukić Nikolić — 2023-10-27

Angažovanost zaposlenih predstavlja faktor bez kojeg nije moguće postići uspeh i obezbediti opstanak savremenih organizacija. Postoji veliki broj različitih faktora koji utiču na angažovanost zaposlenih. U ovom radu je ukazano na to da je hibridni način rada značajan faktor angažovanosti zaposlenih u eri digitalnog poslovanja. Rezultati istraživanja koje je sprovedeno u periodu od novembra 2022. do maja 2023. godine, u kojem je učestvovalo 159 ispitanika iz Republike Srbije, pokazali su da 72% ispitanika preferira hibridni način rada (kombinaciju rada na daljinu i rada iz kancelarije). U hibridnom načinu rada, koji pruža visok stepen fleksibilnosti, ispitanici vide šanse i mogućnosti za uspostavljanje i negovanje ravnoteže između posla i privatnog života. Oni poslodavci koji na vreme prepoznaju značaj hibridnih modela rada biće prvi u trci za privlačenje i zadržavanje najtalentovanijih kandidata sa tržišta rada.

UPRAVLJANJE LJUDSKIM RESURSIMA U KRIZNIM SITUACIJAMA, ANALIZA EFEKATA UČENJA NA DALJINU ZA VRIJEME EPIDEMIJE 2020-2021

Saša Čekrlija — 2023-10-22

Krizne situacije zahtijevaju brzo prilagođavanje i maksimizaciju raspoloživih resursa u cilju normalizacije uslova rada, naravno u skladu sa okolnostima. Za vrijeme pandemije virusa covid-19 obrazovni proces u Republici Srpskoj, Srbiji i Crnoj Gori odvijao se putem učenja na daljinu, kako u osnovnim i srednjim školama, tako i na visokoškolskim ustanovama. Efekti realizacije obrazovnog procesa putem učenja na daljinu su predmet različitih rasprava i stručna javnost je uglavnom podijeljena o njegovim ishodima. Ovaj rad daje prikaz rezultata i iskustva roditelja djece koja su u vrijeme pandemije pohađala osnovnu školu na teritoriji Republike Srpske tokom 2020. godine na uzorku od 324 roditelja gdje je više od trećine roditelja zabrinuto je zbog nivoa i kvaliteta znanja koja njihova djeca usvajaju tokom ovakvog vida nastave. Takođe, prikazana su iskustva učenika i studenata od 18 do 26 godina od kojih 43,8% nastavu na daljinu vidi kao način da se zadovoji forma redovnog održavanja nastave, a njih 32,8% smatra ja je nastava na daljinu alat za unapređenje nastavnog procesa te da daje mogućnost za angažovanje stručnih predavača sa šireh područja. Čak 71,9% anketiranih očekuje kvalitetna predavanja i sticanje novih vještina. Podjednak broj (14,1%) očekuje osnovna znanja odnosno nema posebnih očekivanja od online nastave. Postavlja se pitanje, može li se nastavni plan i program realizovati prema postavljenim ishodima učenja ukoliko nije realizovan na tradicionalan način izvođenja nastave, uz primjenu savremenih tehnoloških dostignuća, metodiku nastave i praktične vježbe. Esencijalna je uloga nastavnog kadra, njihova tehnološka pismenost, dostupnost informatičkog materijala kao i metodička sposobnost animacije i postizanja ishoda učenja, odnosno evaluacija ukupnog procesa.